Έθιμα και παραδόσεις
Από τον Άγγελο Πετρουλάκη
Το να αναζητά κανείς τη δημιουργική μαγειρική
διάσταση της Σαρακοστής ίσως ακούγεται αντιφατικό, γιατί η νηστεία νοείται ως
μια περίοδος ψυχικής και σωματικής κάθαρσης.
Ωστόσο, ορισμένα από τα καλύτερα
φαγητά τής ελληνικής κουζίνας είναι αυτά που προέρχονται από την παράδοση της
σαρανταήμερης αποχής από κάθε ζωικό προϊόν πριν από το Πάσχα.
Στη ροή του χρόνου, αναπτύχθηκε ένα ολόκληρο
σύνολο μαγειρικών επιλογών που αντανακλά την επινοητικότητα της νοικοκυράς, η
οποία βασιζόταν στα όσα απλόχερα είχε να προσφέρει κάθε εποχή, ώστε να
ετοιμάσει ένα γεύμα θρεπτικό και χορταστικό. Από τις αγκινάρες, τα κουκιά, τον
αρακά, τον μάραθο και τα μαρούλια, μέχρι τα όσπρια, που δεν έχουν εποχή, αλλά
και τα οστρακοειδή και τα μαλάκια, η ελληνική κουζίνα δημιούργησε έναν
ποικιλόμορφο γαστρονομικό θησαυρό, που ενδεχομένως αποτελεί και την απόλυτη
έκφραση της μεσογειακής διατροφής.
Σήμερα, λοιπόν, που η τέχνη τής μαγειρικής
μετέτρεψε τα πάλαι ποτέ ταπεινά νηστίσιμα σε σχεδόν γκουρμέ γεύσεις,
αποδεικνύοντας ότι το απόλυτο συστατικό τού καλού φαγητού πέρα από την ποιότητα
της πρώτης ύλης είναι η φαντασία, ο δικός μας σεφ Μανώλης Πανταζής με το μεράκι
και την εμπειρία του δημιουργεί τα νόστιμα νηστίσιμα του «Να με θυμάσαι…»,
προσφέροντάς σας εκλεκτές γευστικές προτάσεις...
Και νηστίσιμα, και νόστιμα, και ιδιαίτερης
αισθητικής πιάτα, λοιπόν…
Άλλωστε οι μέρες το απαιτούν, προκειμένου και κοντά
να είμαστε στην παράδοση, αλλά και να μπορούμε να έχουμε στο πιάτο μας απίθανες
γεύσεις, ίσως πολύ πιο νόστιμες από αυτές των τροφών που περιέχουν
γαλακτοκομικά και κρέας.
Ο σεφ Μανώλης Πανταζής, που είναι και ιδιοκτήτης του χώρου μας μαζί με τη σύζυγό του Χριστίνα, μιλώντας για τα ιδιαίτερα
νηστίσιμα πιάτα μας, τονίζει:
«Τη
νηστεία την συναντάμε ως θρησκευτικό κανόνα σε όλες τις εν ζωή θρησκείες τού κόσμου ν’
απαγορεύει κάποιες συγκεκριμένες τροφές, όπως επίσης τη συναντούμε και σ’ όλες
τις αρχαίες θρησκείες.
»Ο λαός μας, τιμώντας τις παραδόσεις τής Ορθοδοξίας, δεν
έπαψε να σέβεται αυτόν τον κανόνα και να τον τηρεί τουλάχιστον στις περιόδους
υποδοχής τών Χριστουγέννων και του Πάσχα, όπως επίσης και κατά την αναμονή τής
γιορτής τής Παναγίας, τον Αύγουστο.
»Βεβαίως στις παλιότερες εποχές η αυστηρότητα
της νηστείας επέβαλε μια κουζίνα περισσότερο λιτή απ’ ότι στις μέρες μας.
»Σήμερα,
είτε γιατί η φαντασία και η επινοητικότητα της κάθε νοικοκυράς και του κάθε μάγειρα,
προχώρησε στη δημιουργία ιδιαίτερων γεύσεων, είτε γιατί κάποια είδη μπορούμε να
τα βρούμε πολύ πιο εύκολα από παλαιότερα – όπως τα οστρακοειδή ή τα προϊόντα
σόγιας – μπορούμε να μιλούμε για εκατοντάδες νηστίσιμα πιάτα με βασικά υλικά τα
λαχανικά, τα όσπρια, τα δημητριακά και τα θαλασσινά, με κυρίαρχη βέβαια την
παρουσία τού ελαιόλαδου».
Σάββατο του Λαζάρου
Στη
Λαογραφία μας, που είναι απόλυτα δεμένη με τη χριστιανική παράδοση, η πορεία
προς τα Πάθη και την Ανάσταση αρχίζει με την Έγερση του Λαζάρου, που περιγράφεται
στο κατά Ιωάννη Ευαγγέλιο και τη θριαμβευτική είσοδο του Ιησού στα Ιεροσόλυμα.
Ο Λάζαρος ως ανθρώπινο πρόσωπο ήταν οικείο πρόσωπο στις νοικοκυρές που ζύμωναν
σχηματικά ομοιώματά του και τα έψηναν βάζοντας σταφίδες για μάτια. Στόλιζαν με
λουλούδια τα καλαθάκια των κοριτσιών (Λαζαρίνες) που έβγαιναν πρωί - πρωί κι
έλεγαν τα κάλαντα
«Ήρθε ο
Λάζαρος, ήρθαν τα Βάγια,
ήρθε η
Κυριακή που τρων τα ψάρια…»,
παίρνοντας
σαν δώρο αυγά, που θα έβαφαν οι μητέρες τους κόκκινα τη Μεγάλη Πέμπτη, αλλά και
τα τσουρέκια – Λαζαρούδια – που τα είχαν τυλιγμένα σε πολύχρωμες κορδέλες…
 |
| Η
Έγερση του Λαζάρου. |
«Κύριε,
ήδη όζει, τεταρταίος γαρ εστί» (Ιωάννη ια΄ 39)
Άγιον Όρος, Μονή Σταυρονικήτα
Αποδίδεται στον κρητικό ζωγράφο
Θεοφάνη Στρελίτζα Μπαθά (1546)
Κυριακή τών Βαΐων
 |
| Η
Βαϊοφόρος |
«Άρατε
πύλας οι άρχοντες υμών
και
επάρθητε πύλαι αιώνιοι
και
εισελεύσεται ο βασιλεύς της δόξης» (Ψαλμός ΚΓ΄, 7-10)
Διάχωρο φύλλου εξαπτύχου.
Μέσα του 14ου αιώνα.
Σινά. Μονή Αγίας Αικατερίνης.
-------------------------
Η θριαμβευτική είσοδος του Ιησού στα
Ιεροσόλυμα μετά την Έγερση του Λαζάρου συνδέθηκε ιστορικά και νοηματικά με το
θαύμα στη Βηθανία. Ο Χριστός βρίσκει υποδοχή βασιλέως, από τις πρώτες κιόλας
παραστάσεις που συναντάμε ανάγλυφες σε σαρκοφάγους. Στη συνέχεια, στην
εικονογραφία, ο Ιησούς έξω από τα τείχη τής πόλεως ετοιμάζεται να εισέλθει -
επί πώλον όνου – από την ανοιχτή πύλη, ακολουθούμενος από τους μαθητές Του. Στην εικόνα τής Μονής τής Αγίας Αικατερίνης
το'υ Σινά, ανάμεσα στον Ιησού και στους Ιουδαίους που τον υποδέχονται υψώνεται
το δέντρο απ’ όπου και τα κλαδιά τής Βαϊοφόρου.
Ο Χριστός
βρίσκει υποδοχή βασιλέως στην Ιερουσαλήμ και η εκκλησιαστική παράδοση μεταφέρει
τα βάγια στις εκκλησίες, όπου αφού ευλογούνται μοιράζονται στους πιστούς, που
θα τα φυλάξουν στα εικονίσματα και θα τα χρησιμοποιούν με φειδώ στα φαγητά τους
ή για ξεμάτιασμα. Παλιότερα σε πολλές περιοχές τής χώρας το μάζεμα των κλαδιών
δάφνης για τα Βάγια ήταν έργο των ανύπαντρων γυναικών τού χωριού.
Το
χαρμόσυνο γεγονός τής θριαμβευτικής εισόδου επιτρέπει τον εμπλουτισμό τού
νηστίσιμου τραπεζιού με ψάρι.
Μεγάλη Δευτέρα
Τη Μεγάλη
Δευτέρα στις εκκλησίες «μνείαν ποιούμεθα του μακαρίου Ιωσήφ τού Παγκάλου, και
της υπό του Κυρίου καταρασθείσης και και ξηρανθείσης Συκής», που εκφράζει τη
δυνατότητα του Κυρίου να κυριαρχεί επί εμψύχων και αψύχων, αλλά και τη δύναμη
Του όχι μόνο να ευεργετεί, μα και να τιμωρεί. Επίσης από τη Μεγάλη Δευτέρα
ξεκινούν οι Ακολουθίες του Νυμφίου με την παραβολή των Δέκα Παρθένων.
 |
| Οι
μωρές παρθένες |
Άκρως ενδιαφέρουσα τοιχογραφία
(1542-1560)
στο καθολικό τού Αγίου Νικολάου
τής Μονής τών Φιλανθρωπηνών
(στο νησάκι τής λίμνης τών Ιωαννίνων).
«Ιδού ο Νυμφίος έρχεται εν τω μέσω της νυκτός,
και μακάριος ο δούλος, ον ευρήσει γρηγορούντα,
ανάξιος δε πάλιν, ον ευρήσει ραθυμούντα.
Βλέπε ουν ψυχή μου, μη τω ύπνω κατενεχθής,
ίνα μη τω θανάτω παραδοθής
και της βασιλείας έξω κλεισθής,
αλλά ανάνηψον κράζουσα.
Άγιος, Άγιος, Άγιος ει ο
Θεός…»
Παλιότερα, οι νοικοκυρές,
με το πού ξημέρωνε, άνοιγαν πόρτες και παράθυρα του σπιτιού για ν’ αεριστεί,
άπλωναν στον ήλιο στρώματα, παπλώματα, κιλίμια, βελέντζες, κουβέρτες, ενώ
ασβέστωναν στάβλους, κοτέτσια, πεζούλια, αυλές. Όλες αυτές οι δουλειές έπρεπε
να τελείωναν μέχρι το δειλινό της Μεγάλης Τρίτης. Έτσι προετοίμαζαν τα σπίτια
τους για να δεχτούν τον Κύριο και την Ανάστασή Του.
Μεγάλη Τρίτη
Οι Χριστιανοί με κατάνυξη παρακολουθούν στις εκκλησιές
τις παραβολές των Μωρών Παρθένων και των Ταλάντων. Στις εκκλησίες ακούγεται ένα
από τα συγκλονιστικότερα τροπάρια της υμνογραφίας μας, το τροπάριο της Αγίας
Κασσιανής:
«Κύριε, ην εν
πολλαίς αμαρτίαις περιπεσούσα γυνή,
την σην
αισθομένη θεότητα, μυροφόρου αναλαβούσα τάξιν,
οδυρομένη,
μύρα σοι προ του ενταφιασμού κομίζει…»
 |
| Ο αυτοκράτορας Θεόφιλος από το Χρονικό Ιωάννου Σκυλίτση |
Η μοναχή και
ποιήτρια Κασσιανή υπήρξε από τις λαμπρότερες μορφές τού Βυζαντίου. Σοφότατη από
τα νεανικά της χρόνια, αρχόντισσα, που έδειξε τη χριστιανική της σοφία στον
διαξιφισμό με τον αυτοκράτορα Θεόφιλο, όταν ο τελευταίος διάλεγε νύφη, και η
Κασσιανή είχε ορισθεί από την αυλή του σαν μια από τις υποψήφιες.
Ο Θεόφιλος την πρόσβαλε με το μισογύνικο πείραγμα: “Εκ
γυναικός (της Εύας) ερρύη τα φαύλα). Η αντίδραση της νεαρής αυτής κοπέλας ήταν
υπόδειγμα συμπεριφοράς Χριστιανής παρθένου.
Ερυθρίασε, λέγουν οι ιστορικοί, αλλά ούτε τα έχασε,
ούτε υπολόγισε ότι θα έχανε το θρόνο, ούτε δέχθηκε να προδώσει την αλήθεια και
το φύλο της.
Η απάντηση που έδωσε «Αλλά και δια γυναικός (της
Θεοτόκου) πηγάζει τα κρείττω», αποτελεί παγκόσμια δόξα τής Γυναίκας.
Η Κασσιανή έγινε μοναχή, αφού έδωσε την περιουσία της
για να κτισθεί η μονή “Εικασίας τής μοναχής, ευσεβεστάτης και παρθένου ωραίας
τω είδει”, όπου έζησε το υπόλοιπο της ζωής της. Στα ποιήματά της ύμνησε την ευδαιμονία
τού μοναχικού βίου.
Μεγάλη Τετάρτη
Ήδη βρισκόμαστε προ του Μαρτυρίου. Σύμφωνα με τον
Ευαγγελιστή Ματθαίο έχουμε τον Ιησού στο σπίτι τού Σίμωνα του λεπρού να δέχεται
το ράντισμα των μαλλιών Του με το πολύτιμο μύρο μιας πόρνης, που αναζητούσε τη
λύτρωσή της.
Απέναντι στην αγανάκτηση των μαθητών Του, ο Ιησούς καταθέτει ότι
δεν υπάρχει τίποτε πολυτιμότερο απ’ τον ίδιο, που ήδη προετοιμάζεται για τη
μεγάλη θυσία.
Επίσης σύμφωνα με τον ευαγγελικό λόγο έχουμε τη
συνάντηση του Ιούδα με τους αρχιερείς και την εξαγορά του με τα τριάντα
αργύρια.
Στις εκκλησίες τελείται το Μυστήριο του Μεγάλου
Ευχελαίου κατά τη διάρκεια του οποίου διαβάζονται επτά ευαγγελικές περικοπές
και επτά ευχές. Το λάδι του θεωρείται θεραπευτικό.
Παλιότερα σε πολλές περιοχές της χώρας οι νοικοκυρές
πήγαιναν στην τέλεση του Μεγάλου Ευχελαίου με μια σουπιέρα αλεύρι και τρία
κεριά, που έκαιγαν κατά τη διάρκεια του Μυστηρίου. Με το ευλογημένο αλεύρι
ζύμωναν την επομένη τα τσουρέκια.
Μεγάλη Πέμπτη
 |
| Ο Μυστικός Δείπνος |
Θεοφάνης
Στρελίτζας Μπαθάς
Διάχωρο
επιστηλίου, 1535-1545
Μονή Ιβήρων
Αγίου Όρους
Το ιμάτιο του
Ιούδα σε εκθαμβωτικό
κόκκινο χρώμα
ξεχωρίζει τον
προδότη από τους
υπόλοιπους μαθητές.
Είναι η μέρα που στο μέγα «ανώγαιον» του αρχοντικού
σπιτιού της Ιερουσαλήμ, θα ετοιμασθεί το συγκλονιστικότερο δείπνο τής ιστορίας
τού ανθρώπου, το οποίο θα παραδοθεί στις επόμενες γενιές ως Μυστικός Δείπνος.
Κατά τη διάρκεια του Δείπνου ο Ιησούς θα τελέσει και τη συμβολική και μυστική
πράξη του Νιπτήρα, πλένοντας τα πόδια των μαθητών Του, καλώντας τους να
λειτουργήσουν στο μέλλον ανάλογα: «…υπόδειγμα γαρ δέδωκα υμίν, ίνα καθώς εγώ
εποίησα υμίν και υμείς ποιείτε».
 |
| Ο
Νιπτήρας |
Τέλος 14ου αιώνα
Διαστάσεις: 0,51 Χ 0,41 μ.
Θεσσαλονίκη, Μονή Βλατάδων
Οι δώδεκα απόστολοι (ο ένας γονατιστός) με πρώτο τον Πέτρο ενώπιον της συμβολικής κίνησης του
Ιησού.
Εμφανής η ταραχή του Πέτρου που αρχικά αρνείται να του πλύνει τα
πόδια ο Ιησούς και που αμέσως μετά τη δήλωση του Ιησού πως «εάν
μη νίψω σε ουκ έχεις μέρος μετ’ εμού…», μετανιώνει και υπερθεματίζει ζητώντας να
του πλύνει ακόμη «και τας χείρας και την κεφαλήν».
Στην εικόνα αυτή της
Μονής Βλατάδων (Θεσσαλονίκη), που κατά τους ειδικούς τοποθετείται στο τέλος του
14ου αιώνα και ανήκει στην πρώιμη παλαιολόγεια εποχή, με πολλά
στοιχεία της να συναντιούνται και στην Περίβλεπτο του Μυστρά, ο άγνωστος
αγιογράφος παρακολουθεί το ευαγγελικό κείμενο του Ιωάννη (ιγ΄, 1-20) σύμφωνα με
το οποίο ο Ιησούς σηκώθηκε από το τραπέζι, έβγαλε το ιμάτιό Του, έζωσε το
λέντιο στη μέση Του και αφού γέμισε τον νιπτήρα με νερό έπλυνε τα πόδια τών
μαθητών Του, καλώντας τους να λειτουργήσουν στο μέλλον ανάλογα: «…υπόδειγμα γαρ
δέδωκα υμίν, ίνα καθώς εγώ εποίησα υμίν και υμείς ποιείτε».
--------------------------
Η συνέχεια του Μυστικού Δείπνου γράφεται στον κήπο της
Γεσθημανής με την προσευχή του Ιησού και τη σύλληψή Του. Το δράμα βαίνει προς
την κορύφωσή του με τον Ιησού ολομόναχο στη νύχτα να προσεύχεται προς τον
Πατέρα. Θ’ ακολουθήσει η σύλληψη στο όρος των Ελαιών, με το φιλί της προδοσίας,
η δίκη – παρωδία και η ιταμή απόφαση του Πιλάτου, η άρνηση και η μετάνοια του
Πέτρου πριν ο αλέκτωρ λαλήσει τρις, ο Εμπαιγμός Του από τους στρατιώτες, η
Σταύρωση.
Στις εκκλησίες έχουμε τα σπαραχτικά δώδεκα ευαγγέλια
με την περιφορά του Εσταυρωμένου...
«Σήμερον
κρεμάται επί ξύλου…»
Paolo Veneziano
14ος αιώνας, διαστάσεις 1,09 Χ 0,605 μ
 |
| Η Σταύρωση |
Ρaolo Veneziano
14ος αιώνας, διαστάσεις 1,09 Χ 0,605 μ
Αθήνα, Βυζαντινό Μουσείο
Το ξύλο από το οποίο φτιάχτηκε ο Σταυρός
Η λαϊκή παράδοση λέει πως ο σταυρός είχε γίνει από
ξύλο βελανιδιάς και γι’ αυτό στην ύπαιθρο θεωρούσαν τη βελανιδιά ως καταραμένο
δέντρο.
«Όλα τα δέντρα λύγιζαν κι έσχιζαν, όταν πήγαιναν οι
μαραγκοί να κάνουν τον σταυρό. Τότες η βελανιδιά τους φώναξε πως αυτή είναι
σκληρή κι αντέχει. Έτσι έκαμαν το σταυρό. Από τότε την ονοματίζουν και
λοιδοριά…», αφού λοιδορούσε την άνομη πράξη…
 |
| Η Σταύρωση |
Αμφιπρόσωπη
εικόνα
14ος
αιώνας, διαστάσεις 1,03 Χ 0,85 μ.
Αθήνα,
Βυζαντινό Μουσείο.
Ο δημιουργός
τής εικόνας προχωρά σε μια
εντυπωσιακή αφαίρεση των στοιχείων τής σκηνής τής Σταύρωσης, αφήνοντας μόνο
τη μητέρα τού Ιησού και τον Ιωάννη, ενδεχομένως
θέλοντας να τονίσει το χωρίο τού
κατά Ιωάννην Ευαγγελίου:
«᾽Ιησοῦς οὖν ἰδὼν τὴν μητέρα καὶ τὸν μαθητὴν
παρεστῶτα ὃν ἠγάπα, λέγει τῇ μητρί αὐτοῦ· γύναι, ἴδε ὁ υἱός σου. εἶτα λέγει τῷ
μαθητῇ· ἰδοὺ ἡ μή τηρ σου. καὶ ἀπ᾽ ἐκείνης τῆς ὥρας ἔλαβεν ὁ μαθητὴς αὐτὴν εἰς
τὰ ἴδια».
Γιατί βάφουμε κόκκινα τ’ αβγά;
Σ’ όλη τη χώρα οι νοικοκυρές βάφουν τα κόκκινα αβγά,
το σημαντικότερο έθιμο της βδομάδας του Πάθους, το οποίο όπως πιστεύεται κρύβει
θαυματουργή δύναμη και αυτό που το παν στην Ανάσταση το φυλάσσουν στα
εικονίσματα όλο τον χρόνο. Σ’ άλλες περιοχές φυτεύουν τα τσόφλια τους σε μια
άκρη των χωραφιών για να ‘ναι καρπερά. Το βάψιμο και το τσούγκρισμα συμβολίζει
την Ανάσταση. Όπως ο νεοσσός ξεπηδά από το αβγό σπάζοντας το τσόφλι, έτσι και ο
Ιησούς σπάζει τις ταφόπλακες του Άδη και επανέρχεται στη ζωή.
Μια παράδοση από την περιοχή της Καστοριάς λέει ότι τα
βάφουμε κόκκινα γιατί μετά την Ανάσταση, οι μαθητές Του, βγαίνοντας στον δρόμο
και διαλαλώντας ότι αναστήθηκε ο Κύριος, συνάντησαν μια γριά η οποία μόλις τους
άκουσε θύμωσε, λέγοντάς τους ότι αυτήν Τον είδε σταυρωμένο και λογχισμένο. «Κι
όμως αναστήθηκε…», επέμεναν οι μαθητές. Τότε αυτή είπε πως, μόνο αν τα αβγά που
είχε στο καλάθι της γίνονταν από άσπρα κόκκινα, θα πίστευε. Δεν πρόλαβε ν’
αποσώσει το λόγο της και τ’ αβγά είχαν κοκκινίσει. Σε ανάμνηση αυτού του
θαύματος, λέει η παράδοση, βάφουμε κόκκινα τ’ αβγά.
Με το κόκκινο αβγό «ξεβουλώνουμε» το στόμα μετά την
Ανάσταση από τη νηστεία τής Τεσσαρακοστής.
Η προδοσία…
 |
| Το φιλί της προδοσίας - Έργο του Τζιότο |
Σύμφωνα με την παράδοση ήταν η νύχτα της 13ης
του εβραϊκού μήνα Νισάν, πιθανότατα η 15η του δικού μας Απριλίου.
Μέσα από την κοιλάδα τών Κέδρων, ο Ιούδας ο Ισκαριώτης οδηγεί διακόσιους
Ρωμαίους στρατιώτες στο Όρος τών Ελαιών.
Τον έλεγαν Ισκαριώτη γιατί καταγόταν από την Ιουδαϊκή
πόλη Καριώθ και ήταν ο μόνος Ιουδαίος μαθητής. Οι υπόλοιποι ήταν Γαλιλαίοι.
Λέγεται ότι ανήκει σε αριστοκρατική οικογένεια και ήταν Ζηλωτής. Οι Ζηλωτές
ήταν Ιουδαίοι πατριώτες – επαναστάτες που είχαν στόχο τους την απελευθέρωση της
Παλαιστίνης από τους Ρωμαίους. Τηρούσαν αυστηρά τον μωσαϊκό νόμο και
υποκινούσαν συνεχώς επαναστάσεις.
Παράδωσε τον Ιησού μ’ ένα φιλί και προσφωνώντας τον «Χαίρε Ραββί…»
Η παράδοση λέει πως δεν άντεξε τις τύψεις και
αυτοκτόνησε, κρεμασμένος από ένα δένδρο κοντά στην πηγή Γκιχών, αφού πρώτα είχε
επιστρέψει στους αρχιερείς τα τριάκοντα αργύρια, ομολογώντας: «Ήμαρτον, παρέδωσα αίμα αθώου!»
Μεγάλη Παρασκευή
 |
| Επιτάφιος Θρήνος - Έργο Κωνσταντίνου Παρθένη |
Άφατου πόνου
ημέρα, επίσης είναι αυτή της Αποκαθήλωσης και του Ενταφιασμού, με την
εκκλησιαστική παράδοση να τελεί την κατανυκτική περιφορά τού Επιταφίου, δρώμενο
ιδιαίτερα σημαντικό αφού το νεκρό καθαγιασμένο σώμα τού Κυρίου βγαίνει από τους
ναούς στην ύπαιθρο και ο θείος πόνος επικαλύπτει τα πάντα. Είναι η νύχτα όπου
ακούγονται τα σπαραχτικά Εγκώμια και που οι Χριστιανοί θρηνούν τον απόλυτο
θάνατο.
Ο ιερέας υποδυόμενος τον
Ιωσήφ (από Αριμαθαίας) αποκαθηλώνει τον Εσταυρωμένο και τον πηγαίνει προς το
Άγιο Βήμα, απ’ όπου θα ξαναβγεί για να τοποθετήσει το νεκρό σώμα στο
ανθοστόλιστο κουβούκλιο. Οι πιστοί γονατιστοί περνούν σταυρωτά τρεις φορές κάτω
από τον Επιτάφιο, ενώ το βράδυ, με την επιστροφή τού Επιταφίου από την περιφορά,
παίρνουν τα λουλούδια τού στολισμού για να τα φυλάξουν στο εικονοστάσι.
Είναι γεγονός πως κάθε τόπος
έχει διαμορφώσει τα δικά του έθιμα της Αγίας και Μεγάλης Παρασκευής. Αλλού
καίνε ομοιώματα του Ιούδα, αλλού μαίνεται πόλεμος με κροτίδες και αυτοσχέδια
βλήματα.
Τα νέα έθιμα
Τα τελευταία χρόνια πήρε
εθιμική διάσταση η έξοδος για φαγητό και τσίπουρο ή κρασί, μετά την περιφορά τού
Επιταφίου. Θα έλεγε κανείς πως αποτελεί κοσμική εξέλιξη μιας κοινωνικής συνήθειας
της μεταπολεμικής Ελλάδας, σύμφωνα με την οποία οι άντρες κατέφευγαν στα
καφενεία τής γειτονιάς για ένα τσιπουράκι και λίγα στραγάλια για μεζέ, αφού τη
Μεγάλη Παρασκευή οι γυναίκες δεν μαγείρευαν, εξ αιτίας τής απόλυτης νηστείας. Περνώντας
τα χρόνια, τα στραγάλια… εμπλουτίστηκαν μ’ ελιές, χαλβά και κάποια αλίπαστα στη
δεκαετία τού εξήντα. Χρόνο το χρόνο, η συνήθεια καθιερώθηκε σε κοινωνική συνάντηση
για μια κοσμική προ-αναστάσιμη έξοδο σε ταβέρνες κι εστιατόρια. Οι γεύσεις
πολλαπλασιάστηκαν και τα νηστίσιμα εδέσματα αποτελούν πλέον έθιμο για τις
σύγχρονες Μεγάλες Παρασκευές, οι οποίες, ούτως ή άλλως, επέβαλαν την επισημότητά
τους με τη συγκέντρωση των Επιταφίων στο κέντρο τής πόλης.
Η τέχνη τής μαγειρικής
μετέτρεψε τα πάλαι ποτέ ταπεινά νηστίσιμα σε σχεδόν γκουρμέ γεύσεις,
αποδεικνύοντας ότι το απόλυτο συστατικό τού καλού φαγητού πέρα από την ποιότητα
της πρώτης ύλης είναι η φαντασία.
Μεγάλο Σάββατο
Η πλέον λαμπρή μέρα της Ορθοδοξίας με έντονα κοσμικό
και θρησκευτικό χαρακτήρα. Κυρίαρχο στοιχείο τους η λαμπάδα, αυτή που θα
μεταφέρει το φως της Ανάστασης από την εκκλησιά στο σπίτι.
Γιορτινό το φως γιορτινή και η λαμπάδα. Στολισμένη με
αγριολούλουδα και κορδέλες, αλλά πλέον και μικρά παιχνίδια για τα παιδιά.
Οι προετοιμασίες της ημέρας επικεντρώνονται στη
μαγειρίτσα, τη σούπα που θα θέσει τέρμα στη νηστεία μ’ ένα ελαφρύ δείπνο, αλλά
και που θ’ αξιοποιήσει τα παραπροϊόντα του σφάγιου.
Τίποτα δεν είναι τυχαίο στην ελληνική παράδοση. Το
αρνί που έσφαζαν για να γιορτάσουν τη Λαμπρή, την Ανάσταση του Χριστού, μα και
την Ανάσταση του σκλαβωμένου Γένους, έπρεπε ν’ αξιοποιηθεί εντελώς. Κι αφού στη
σούβλα έμπαινε μόνο το καθαρό κρέας, τα έντερα και τα εντόσθια αποτέλεσαν το
εξαίσιας γεύσης κοκορέτσι, που αφού ήθελε και λιγότερη ώρα ψησίματος χρησίμευε
και για μεζές πριν απλωθεί το ψημένο αρνί στο τραπέζι. Για τις κοιλίτσες
εφευρέθηκε η μαγειρίτσα, η οποία ανέκαθεν προκαλεί το ταλέντο των γυναικών στη
μαγειρική.
Τα
εωθινά τού έαρος…
Τα
γλυκά Μεγαλοβδομαδιάτικα βράδια…
Τα
θλιμμένα μάτια τού Νυμφίου…
Η
πορεία για τον Γολγοθά…
Η
ανάταση και η δόξα τής Ανάστασης…
Κι
ο άνθρωπος του 21ου αιώνα που προσδοκά!
Για όλους ένα αγριολούλουδο
και μια ευχή:
«Καλό Πάσχα»
